Osoby zgłaszające nieprawidłowości i naruszenia

Przedsiębiorstwa i wszelkie inne organizacje są zobligowane do przestrzegania obowiązujących przepisów i ustalonych we własnym zakresie regulaminów wewnętrznych. Niestety w praktyce niemożliwe jest wyeliminowanie różnego rodzaju nieprawidłowości i naruszeń, dlatego powstały rozwiązania prawne wprowadzające mechanizmy pozwalające na informowanie o niepożądanych sytuacjach. Osoby zgłaszające takie zjawiska są nazywane sygnalistami. Kim dokładnie są? Jaka jest ich rola? Jaką ochronę zapewniają im obowiązujące przepisy?

Kim jest sygnalista – definicja

Projektowana i wdrażana na poziomie europejskim dyrektywa dotycząca pracowników zgłaszających naruszenia w przedsiębiorstwach i innego rodzaju organizacjach zaczęła obowiązywać w Polsce 17 grudnia 2021 r. Wraz z wejściem w życie nowych przepisów sygnaliści zostali objęci ochroną prawną i otrzymali określone narzędzia pozwalające na formalne informowanie kierownictwa danego podmiotu lub zewnętrznych instytucji o zauważonych nieprawidłowościach. Zanim je omówimy, zdefiniujmy dokładnie grupę osób, o której mowa.​

Mimo że stosowne przepisy obowiązują już jakiś czas i zawierają pakiet rozmaitych rozwiązań prawnych ułatwiających zgłaszanie naruszeń, samo pojęcie sygnalisty nie zostało w nich wskazane. Z uwagi na to konieczne staje się bazowanie na znaczeniu językowym i powszechnym rozumieniu omawianego zjawiska. W tym celu warto odwołać się do pochodzącego z języka angielskiego słowa „whistleblower”, które dosłownie tłumaczy się jako „gwiżdżący w gwizdek”. W praktyce chodzi oczywiście o informatora czy też demaskatora – osobę zgłaszającą nieprawidłowości, czyli niezgodne z prawem albo etyką sytuacje, działania i zjawiska w przedsiębiorstwach, instytucjach i innych podmiotach zarówno prywatnych, jak i publicznych.

Szukając definicji sygnalisty, niekiedy można natrafić na rozróżnienie na ludzi z wewnątrz i zewnątrz organizacji. W tej pierwszej grupie wymienia się przede wszystkim aktualnych pracowników, podczas gdy zgłoszenia spoza firmy czy instytucji mogą pochodzić od dawniej zatrudnionych osób, audytorów zewnętrznych, a nawet klientów i interesantów. Wracając do samej definicji, warto zwrócić uwagę, że o ile w anglosaskiej kulturze organizacyjnej sygnaliści cieszą się dobrą opinią, a ich działalność jest społecznie pożądana, o tyle w Polsce osoby zgłaszające naruszenia i nieprawidłowości są jeszcze niekiedy postrzegane w sposób negatywny. Z czego to wynika?

Prawna ochrona osób zgłaszających nieprawidłowości i naruszenia

Nad Wisłą informowanie o wewnętrznej sytuacji przedsiębiorstwa i bezprawnych czy nieetycznych zachowaniach i zjawiskach wciąż często kojarzy się z donosicielstwem. Można przypuszczać, że to swego rodzaju dziedzictwo po PRL-u, kiedy donoszenie na współobywateli oznaczało aktywną współpracę z komunistycznymi rządami, co u większości społeczeństwa budziło negatywne odczucia. Ponieważ na Zachodzie takie dziedzictwo jest nieobecne, osoby zgłaszające nieprawidłowości i naruszenia postrzega się zdecydowanie pozytywniej, tzn. jako ludzi dbający o dobro wspólne, którzy są w stanie zaryzykować własne interesy dla korzyści ogółu.

Niezależnie od oceny takiego zachowania trudno zaprzeczyć, że informowanie przełożonych lub odpowiednich instytucji o niepożądanych sytuacjach jest w stu procentach bezpieczne dla sygnalisty. W ten sposób demaskator naraża się bowiem na zemstę i może skupić na sobie gniew innych pracowników dopuszczających się bezprawnych czy nieestetycznych działań. Mając to na uwadze, na poziomie unijnym stworzono dyrektywę chroniącą osoby zgłaszające naruszenia i nieprawidłowości, do której wdrożenia zostały zobowiązane wszystkie państwa zrzeszone w Unii Europejskiej.

Na podstawie wprowadzonych przepisów przedsiębiorstwa, instytucje i inne podmioty, które spełniają określone warunki dotyczące m.in. liczby zatrudnionych pracowników, muszą oddać do ich dyspozycji systemy pozwalające na bezpieczne informowanie o niepożądanych sytuacjach i zachowaniach. Ten sposób ryzyko, jakie ponoszą osoby zgłaszające naruszenia i nieprawidłowości, zostaje zminimalizowane. Jeżeli chcą Państwo wdrożyć profesjonalny i sprawny system obsługi sygnalistów w swojej firmie, instytucji czy organizacji, serdecznie zapraszamy do współpracy z naszym zespołem!